(Δείτε το κατάστιχο εδώ)
Μουσείο Μπενάκη, Συλλογή Βλαχογιάννη, Αρ. Εισ. 15/φ.1/26
Χειρόγραφο, τετράφυλλο, που έχει συνταχθεί από τον γραμματέα του Κοινού της Τήνου Αντώνιο Πετρίδη και επιγράφεται «1805: νότα των χωραφίων της Χώρας Πύργου». Περιέχει μία συνοπτική καταγραφή των φορολογικών υποχρεώσεων του Πύργου και έναν αναλυτικό αλφαβητικό -με βάση το βαπτιστικό όνομα- κατάλογο των υπόχρεων καταβολής φόρου για χωράφια που κατέχουν στον Πύργο, με επισήμανση του φόρου που βαρύνει τον καθένα. Φέρει σφραγίδα του καδή Τήνου Μπακί μπέη.
Στο κατάστιχο καταγράφονται 285 υπόχρεοι καταβολής φόρου. Σε 252 οικογενειακές μερίδες επικεφαλής είναι άνδρας, σε 30 γυναίκες, 2 αφορούν μονές (τη μονή Θεοτόκου των Πλατειών και τη Μονή της Κυρά Ξένης) και μία την κοινότητα Πύργου. Ο φόρος που βαρύνει κάθε εγγεγραμμένο δίνεται σε λογιστικό νόμισμα, πρακτική που είναι κοινή στις νησιωτικές κοινότητες. Το κοινό του Πύργου χρησιμοποιεί το άσπρο, το οποίο υπολογίζει σε αντιστοιχία: 1 γρόσι = 20 άσπρα.
Το κατάστιχο παρέχει σημαντικό πλούτο πληροφοριών όσον αφορά το ονοματολογικό υλικό τον πληθυσμό, το κοινωνικό και επαγγελματικό προφίλ των κατοίκων του Πύργου στις αρχές του 19ου αιώνα. Εντούτοις οι πληροφορίες αυτές φέρουν το ίχνος της αιτίας για την οποία συντάχθηκε το κατάστιχο, δηλαδή την καταγραφή όσων υποχρεούνταν σε καταβολή φόρου για την κτηματική τους περιουσία. Δεν αποτελεί συνεπώς συνολική καταγραφή του πληθυσμού αλλά μόνο όσων κατέχουν αγροτική γη και πιθανότατα ασκούν οι ίδιοι αγροτικές δραστηριότητες.
Πληροφορίες από το κατάστιχο έχουν αποδελτιωθεί στα ακόλουθα πεδία:
Επώνυμο: Το οικογενειακό όνομα του επικεφαλής της φορολογικής μερίδας.
Όνομα: Το βαπτιστικό όνομα
Πατρώνυμο: Το όνομα του πατέρα ή σε λίγες περιπτώσεις της μητέρας του εγγεγραμμένου.
Παρωνύμιο: ο ονοματικός προσδιορισμός που χρησιμοποίησε συμπληρωματικά ο συντάκτης του κατάστιχου για να προσδιορίσει τον φορολογούμενο. Συνήθως πρόκειται για παρωνύμιο ή λέξη δηλωτική τόπου καταγωγής.
Φύλο: χρησιμοποιούνται τα ακόλουθα γράμματα: Α για τους άρρενες, Θ για τις θήλεις και Ι για τα τρία ιδρύματα.
Επάγγελμα: σημειώνονται οι λιγοστές επαγγελματικές ιδιότητες που δηλώνονται στο κατάστιχο. Πρόκειται για τους φορολογούμενους στους οποίους υπάρχει μία από τις ενδείξεις: «παπάς», «καπετάν», «καραβοκύρης», «καλόγρια». Επίσης επισημαίνονται οι τρεις εγγραφές που αφορούν τις δύο μονές και την κοινότητα.
Φόρος: το ποσό φόρου που υποχρεούται ο φορολογούμενος να καταβάλλει, εκφρασμένο σε άσπρα.
Εκφορά ονόματος στο κατάστιχο: αναγράφεται ο τρόπος που είχε επιλέξει ο γραφέας να αποδώσει το όνομα του φορολογούμενου, επειδή ο τρόπος ονοματικού προσδιορισμού δεν είναι ενιαίος, καθώς ακόμη δεν έχουν διαμορφωθεί και σταθεροποιηθεί τα επώνυμα. Ο γραφέας χρησιμοποιεί τις εκφορές του λόγου / συντομογραφίες:
τε ή ντε (ιτ. de) = του
κτ (λατ. quodam) = του ποτέ, του μακαρίτη
Πληροφοριακό υλικό και στοιχεία του κατάστιχου έχουν χρησιμοποιηθεί στις ακόλουθες μελέτες:
– π. Μάρκος Φώσκολος, Η Οξωμεριά της Τήνου κατά τον ύστερο Μεσαίωνα, εκδ. Αδελφότης Τηνίων εν Αθήναις, Αθήνα 2012, κυρίως σ. 126-140 και 514-521 (όπου και κατάλογος των καταγεγραμμένων στο κατάστιχο με βάση το οικογενειακό τους όνομα· από παραδρομή απουσιάζουν όμως τα οικογενειακά ονόματα που αρχίζουν με το γράμμα Α).
– Δ. Δημητρόπουλος, «“1805: νότα των χωραφίων της Χώρας Πύργου”. Η μαρτυρία ενός τηνιακού φορολογικού καταστίχου», Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Ιστορικού Συνεδρίου περί Τήνου: Από την Τήνο του Βενετού Δόγη στην Τήνο της Υψηλής Πύλης, επιμέλεια π. Μ. Φώσκολος, υπό δημοσίευση εκδ. Δήμος Τήνου.
Δημήτρης Δημητρόπουλος