Φορολογικό κατάστιχο Μυκόνου, 1687 – τέλη 18ου αι. (υπόμνημα)

(Δείτε το κάταστιχο εδώ)

Δημήτρης Δημητρόπουλος

 Φορολογικό κατάστιχο, 1687 – τέλη 18ου αι.

ΓΑΚ, Αρχειακή Συλλογή Μυκόνου, Κ60, χφ. 131

Το κατάστιχο αυτό περιλαμβάνει τους αρχηγούς οικογενειών της Μυκόνου και το φόρο που είναι υποχρεωμένοι να καταβάλλουν για τα ακίνητα που έχουν στην κατοχή τους. Επίσης αναγράφονται τα ποσά που βαρύνουν τα ζώα που εκτρέφουν. Τον ονοματικό προσδιορισμό κάθε εγγεγραμμένου συνοδεύει ο φόρος που υποχρεούται να καταβάλλει, εκφρασμένος σε άσπρα (λογιστικό κοινοτικό νόμισμα). Η ιδιοτυπία του κατάστιχου είναι ότι μετά την αρχική αυτή εγγραφή ακολουθούν συνήθως και άλλες που αποτυπώνουν τις μεταβολές της ακίνητης περιουσίας του. Οι μεταβολές αυτές αφορούν μόνο τις αυξομειώσεις στο φόρο του υπόχρεου, αλλά δεν αναγράφονται τα αναλυτικά τα ακίνητα που απέκτησε ή απώλεσε, ούτε η προέλευση των μεταβολών αυτών (αγοραπωλησίες, δωρεές, κληρονομιές κλπ.). Υπάρχει όμως αναφορά στο πρόσωπο που απέκτησε ή απώλεσε το μεταβιβαζόμενο ακίνητο. Τα κατάστιχα του τύπου αυτού αποτελούσαν τη ζωντανή μνήμη της κοινότητας αφού μέσω αυτών μπορούσε να έχει μία διαρκώς ενημερωμένη καταγραφή της ακίνητης περιουσίας των μελών της.

Στο πρώτο φύλλο του κατάστιχου υπάρχει η αναγραφή: «1687, μηνός Οκτωβρίου στις 20. Εγράφη η παρών μάνα της στίμας της νήσου». Συνεπώς έχουμε ένα χρονολογικό σημείο εκκίνησης του κατάστιχου. Με βάση στοιχεία που προκύπτουν από άλλα φορολογικά κατάστιχα της εποχής, δικαιοπρακτικά και κοινοτικά έγγραφα φαίνεται ότι το κατάστιχο παρέμεινε σε ισχύ και διαρκή ενημέρωση για 15-20 χρόνια, δηλαδή μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα (για τη χρονολόγηση του κατάστιχου, βλ. Δ. Δημητρόπουλος, Η Μύκονος τον 17ο αιώνα. Γαιοκτητικές σχέσεις και οικονομικές συναλλαγές, Αθήνα 1997, σ. 41-45).

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται 801 φορολογικές μερίδες, στο όνομα των αρχηγών των νοικοκυριών, αλφαβητικά με βάση το βαπτιστικό τους όνομα. Σε 77 από τις φορολογικές μερίδες επικεφαλής είναι γυναίκα, ενώ 4 ανήκουν σε μονές του νησιού (Παναγία Τουρλιανή, Άγιος Παντελεήμων, Παναγία του Ροζαρίου, Άγιος Γεώργιος).

Στην βάση δεδομένων που έχει προκύψει από τη μεταγραφή και την επεξεργασία του κατάστιχου αποδελτιώνονται τα ακόλουθα στοιχεία:

Επώνυμο: Το οικογενειακό όνομα του επικεφαλής της φορολογικής μερίδας.

Όνομα: Το βαπτιστικό όνομα και συχνά το πατρώνυμο του επικεφαλής της οικογενειακής μερίδας. Σε λίγες περιπτώσεις δηλώνεται το όνομα της μητέρας ή του πεθερού του εγγεγραμμένου. Ο τρόπος ονοματικού προσδιορισμού δεν είναι ενιαίος καθώς ακόμη δεν έχουν διαμορφωθεί και σταθεροποιηθεί πλήρως τα επώνυμα.

  • Έχει γίνει αναστροφή του βαπτιστικού και οικογενειακού ονόματος για να διευκολυνθεί η σημερινή αναζήτηση πχ. ΑΓΡΑΒΑΡΑΣ ΓΕΩΡΓΗΣ και όχι ΓΕΩΡΓΗΣ ΑΓΡΑΒΑΡΑΣ, όπως ήταν στο χειρόγραφο.
  • Στις περιπτώσεις που ο ονομαστικός προσδιορισμός γίνεται με αναφορά σε κάποιο πρόσωπο (συνήθως τον πατέρα) σε γενική πτώση, έχει διατηρηθεί η γενική με παράλληλη αναγραφή του άρθρου εντός παρενθέσεως στο τέλος. Για παράδειγμα η εγγραφή του χειρόγραφου ΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΑΣ εμφανίζεται στη βάση δεδομένων ΒΕΡΟΝΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ (ΤΗΣ).

Συχνά υπάρχει ανάμειξη ονομαστικών προσδιορισμών, που απέκτησαν χρήση επωνύμου, με παρωνύμια ή άλλους τρόπους ταύτισης των προσώπων. Έγινε μία προσπάθεια ενοποίησης διαφορετικών εκφορών των ονομάτων, ώστε να διευκολυνθεί ο χρήστης στην αναζήτηση εντός του κατάστιχου και παράλληλα να υπάρχει η ευχερέστερη δυνατότητα ενιαίας αναζήτησης και στις άλλες βάσεις δεδομένων της Μυκόνου. Οι διαφορετικές εκφορές των βαπτιστικών και οικογενειακών ονομάτων των κατοίκων της Μυκόνου, όπως απαντούν σε φορολογικά κατάστιχα και δικαιοπρακτικά έγγραφα, έχουν ενσωματωθεί σε ενιαίο κατάλογο.

Στη βάση δεδομένων εκτός από τον ονομαστικό προσδιορισμό του φορολογούμενου περιλαμβάνονται ακόμη τα πεδία:

Πρώτη εγγραφή: ο αριθμός που αναγράφεται είναι ο φόρος που δηλώνεται στην πρώτη από τις εγγραφές της μερίδας.

Τελική εγγραφή: ο αριθμός που αναγράφεται είναι ο φόρος που δηλώνεται στην τελική εγγραφή.

Ιδιότητα: έχει τεθεί η ένδειξη Θ στις γυναίκες του κατάστιχου, Ε στα εκκλησιαστικά ιδρύματα, Π σε όσα πρόσωπα δηλώνονται ως ιερείς, Μ οι αποκαλούμενοι «μάστρο», ΚΑΡ οι καραβοκύρηδες, ΚΑΠ οι καπετάνιοι, ΚΑΛ οι καλόγεροι και Θ ΚΑΛ οι καλόγριες, προκειμένου να διευκολυνθεί ο χρήστης στην περίπτωση που θέλει να μελετήσει μόνο τις συγκεκριμένες κατηγορίες φορολογούμενων.

Διαγραφή: έχει σημειωθεί το γράμμα Ν σε όσους έχουν διαγραφεί.

αφ: Ο αριθμός φύλλου του κατάστιχου όπου βρίσκεται η συγκεκριμένη εγγραφή. Αν η εγγραφή βρίσκεται στο verso του φύλλου, την αρίθμηση ακολουθεί η ένδειξη v.

Στην Αρχειοθήκη Κυκλάδων έχουν αναρτηθεί τέσσερα φορολογικά κατάστιχα της κοινότητας Μυκόνου που διαδέχονται χρονολογικά το ένα το άλλο. Αυτό επιτρέπει τον εντοπισμό των οικογενειών του νησιού, την παρακολούθηση των μεταβολών των αδιαμόρφωτων ακόμη σε ένα βαθμό οικογενειακών ονομάτων και της αξίας της ακίνητης περιουσίας κάθε οικογένειας. οικογενειών του νησιού,  με τον ακόλουθο τρόπο. Η χρονολογική διαδοχή είναι η ακόλουθη:

χφ. 134            πριν το 1684

χφ. 94              1684-1687

χφ. 131            1687 – τέλη 17ου αιώνα

χφ. 132            τέλη 17ου – αρχές 18ου αι.

Επεξεργασμένο υλικό, ποσοτικά δεδομένα και άλλες πληροφορίες από το κατάστιχο περιλαμβάνονται στις μελέτες:

Δ. Δημητρόπουλος, Η Μύκονος τον 17ο αιώνα. Γαιοκτητικές σχέσεις και οικονομικές συναλλαγές, εκδ. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών – ΕΙΕ, Αθήνα 1997.